اسماعیل صادق الوعد علیه السلام

در آيه 54 سوره مريم/19 از پيامبرى به نام «اسماعيل» با صفت «صادق الوعد» ياد شده است: «واذكُر فِى الكِتبِ اِسمعيلَ اِنَّهُ كانَ صادِقَ الوَعدِ و كانَ رَسولاً نَبيـّا».

در اين كه مقصود از اسماعيل در اين آيه فرزند ابراهيم يا پيامبرى جز اوست اختلاف است. همه مفسران اهل سنت اسماعيل در اين آيه را فرزند ابراهيم دانسته و جز او را نام نبرده يا آن‌كه به شدت رد كرده‌اند.

در ميان تفاسير شيعه برخى هر دو احتمال را ذكر كرده و قول جمهور را ضعيف شمرده‌اند، با اين حال برخى بر اين كه مراد از وى اسماعيل فرزند ابراهيم است تأكيد كرده و قول ديگر را ضعيف دانسته‌اند.

برخى با استناد به رواياتى او را اسماعيل ‌بن ‌حزقيل مى‌دانند. بر پايه روايتى از امام صادق عليه‌السلام اسماعيل در اين آيه فرزند حضرت ابراهيم عليه‌السلام نيست زيرا اسماعيل عليه‌السلام در حيات پدر از دنيا رفت.

از سويى با وجود رسالت حضرت ابراهيم عليه‌السلام جايى براى رسالت اسماعيل نبود. اين اسماعيل فرزند حزقيل بود كه به سوى قوم خود مبعوث شد و او را تكذيب كردند و كشتند؛ اما به نظر مى‌رسد برخى روايات و داده‌هاى تاريخى كه پيامبرى و رسالت اسماعيل براى جُرْهُميان و قبايل يمانى و عَمالقه و عمر طولانى 120 سال براى او و وصيت ابراهيم به اسماعيل را گزارش كرده است و آيات قرآن كه به رسالت وى اشاره دارد: «ءامَنّا بِاللّهِ و ‌ما‌اُنزِلَ اِلَينا و ‌ما‌اُنزِلَ اِلى اِبرهيمَ و اِسمعيلَ و اِسحقَ و يَعقوبَ» (سوره بقره/2،136؛ سوره نساء/4،163) با آن بخش از روايت پيش گفته كه رسالت فرزند ابراهيم را نفى كرده و مرگ او را در زمان حيات پدر مى‌داند سازگار نيست و شايد همين امر برخى را بر آن داشته تا در صدور اين روايت ترديد كنند.

اساس ديدگاهى كه او را اسماعيل ‌بن ‌حزقيل مى‌داند، افزون بر روايات اين است كه در قرآن نام اسماعيل همواره در كنار پدرش ابراهيم ذكر شده است (سوره بقره/2،125، 127، 133، 136)؛ ولى در آيه مورد بحث (54 سوره مريم/19) نام وى مستقل آمده است.

از سويى عطف اسرائيل (يعقوب) بر ابراهيم در آيه 58 سوره مريم/19 نشان مى‌دهد كه اسماعيل و پيامبران ديگر كه در آيات قبل از آن‌ها ياد شده هم فرزند ابراهيم و هم فرزند يعقوب‌اند، حال آن كه اسماعيل فرزند ابراهيم عموى يعقوب است؛ نه فرزند او بنابراين وى در آيه مورد بحث بايد جز او و از نسل يعقوب باشد تا معناى آيات درست باشد ولى دليل نخست با وجود آيات 86 سوره انعام/6؛ 85 سوره انبياء/21 و 48 سوره ص/ 38 كه نام اسماعيل جدا ذكر شده پاسخ داده مى‌شود، افزون بر آن جدا ياد كردن از اسماعيل ‌بن ‌ابراهيم ممكن است براى نشان دادن اعتبار و موقعيت ويژه او باشد.

پاسخ دليل دوم نيز اين است كه عطف اسرائيل بر ابراهيم سبب نمى‌شود كه در همه امور با هم مشترك باشند و چنين نتيجه نمى‌دهد كه همه افراد ياد شده بايد از نسل ابراهيم و يعقوب باشند بلكه ممكن است برخى ذريه ابراهيم و برخى ذريه يعقوب باشند.

برخى احتمال داده‌اند اسماعيل در آيه مورد بحث (54 سوره مريم/19) پيامبرى از بنى‌اسرائيل باشد كه در آيه 246 سوره بقره/2 در داستان طالوت بدون ذكر نام، از او ياد شده و داستان وى در تورات و انجيل نيز گزارش شده است.

در هر حال اسماعيل صادق‌الوعد چه آن كه فرزند ابراهيم يا پيامبرى جز او باشد سبب صادق‌الوعد خواندن وى را آن دانسته‌اند كه براى شخصى كه به او وعده ملاقات داده بود مدتى طولانى انتظار كشيد. بر ‌اساس آيه 54 سوره مريم/19 وى نبى و رسول بود و اهل خود را به نماز و زكات فرامى‌خواند و مرضىّ خداوند بود. (‌=>‌اسماعيل عليه‌السلام)

پانویس

منابع

محمد مرادى، دائرة المعارف قرآن کریم، جلد 3، صفحه 289-291.